سنت هاي شفاهي تركمن ها از يك سو در تاريخ كهن و از ديگر سو در ذوق و قريحه اين قوم سخت كوش و رنج كشيده ريشه دوانيده است. اين سنت ها حاصل تلاش نسل هاي بيشماري هستند. آفرينندگان اين سنت ها تنها شاعران و نويسندگاه نبودند، بلكه آن ها توسط افراد بيشماري از گمنامان در طول ساليان دراز به وجود آمده اند. البته در اين راستا، اكثر آنها پالايش شده، آن هايي كه مقبول جامعه واقع شده اند حفظ و بقيه به دست فراموشي سپرده شده اند. سنت هاي كه امروزه به دست ما رسيده اند، بسيار عميق و پرمحتوا با بافت محكم و پايدار مي باشد كه بايستي ثبت و ضبط گردند تا مورد بررسي و تحليل علمي قرار گيرند.
اين مقاله گرازشي است از يك پژوهش ميداني در منطقه تركمن صحرا، شهرستان آق قلا و دهستان هاي آق التين و گرگان بوي كه با اهميت و لزوم مطالعه سنت هاي شفاهي تركمن سعي در ارائه راهكارهاي علمي در نحوه ثبت و ضبط، گردآوري، طبقه بندي، مستندسازي، بررسي علمي و آكادميكي اين سنت ها دارد. در واقع سنت هاي شفاهي عناصر فرهنگي زنده به شمار مي روند كه هنوز در زندگي مردم عامي كاركرد ويژه اي دارند. فراهم آوردن اسناد سنت هاي شفاهي و حفظ سنت هاي رو به زوال يكي از اهداف اصلي اين مقاله است. در بخش هاي بعدي، مقاله به توضيحاتي درباره تعريف و محدوده بررسي، لزوم مستندسازي سنت هاي شفاهي، درآمدي بر سنت هاي شفاهي و سنت هاي گفتاري اعم از داستاني و غيرداستاني مي پردازد.
به طور كلي، سنت هاي شفاهي در فرهنگ تركمن از جايگاه ويژه اي برخوردار هستند و انواع سنت هاي داستاني ( قصه هاي عاميانه، داستان، حماسه، افسانه، اسطوره، پندارها، رويات) و سنت هاي غيرداستاني ( ترانه ها، ضرب المثل ها، چيستان، اشعار عاميانه، سرود، عرف، نوحه، كنايات و تشبيهات) در صحنه هاي مختلف زندگي مستقيما حضور پررنگ و معناداري از خودشان نشان مي دهند. اين موضوعات در بخش هاي ديگر مقاله به طور كامل توضيح داده شده اند. اين پژوهش از روش هاي تطبيقي و كار ميداني ( روش ژرفانگري در مردم شناسي) مشاهده مشاركتي بهره جسته است. مخصوصا مصاحبه با مطلعين، معمرين و ريش سفيدان در جنبه هاي مختلف زندگي از قبيل مراسم، جشن ها، عروسي ها، شب نشيني ها به دليل آشنايي كامل با زبان و فرهنگ به سهولت انجام گرفته و علاوه بر اينها از منابع موجود و مكتوب به صورت كتابخانه اي نيز استفاده شده است.