|
چکيده:
در ايران محدوديت منابع آب موجب شده است تا بهره برداري از آن در طول تاريخ به صورت نظام مند و در چارچوب ضوابط و معيارهاي حساب شده انجام گيرد. به سخني ديگر، نظام بهره برداري از آب در ايران يك امر تاريخي، اجتماعي و فرهنگي است. وجود واحدهاي كار زراعي سنتي (بنه) نيز از اين واقعيت سرچشمه مي گيرد كه آب، جز در يك يا دو ناحيه، كمياب ترين منبع كشاورزي در ايران است. با اين وصف، تاريخ تشكيل و شكل گيري نظام هاي حقوقي و اجتماعي در آبياري بس دراز و داراي قواعد و ضوابط خاصي است. در ايران سه منبع مهم آبياري در طول تاريخ وجود داشته كه به ترتيب اهميت عبارتند از: قنات، رود و چشمه. در هر كدام از اين منابع مهم آبياري، نظام هاي پيچيده و متكاملي در طول تاريخ براي بهره برداري از آب آنها براي كشاورزي صورت گرفته است. اين نظام بهره برداري شامل مديريت تامين آب، مديريت توزيع و انتقال آب و در نهايت مديريت مصرف و استفاده از آب بوده است. در اين نظام، مديريت تامين آب بر عهده مالك و مالكان بوده و خدمات مربوط نيز به شكل گروهي انجام مي شده است؛ مديريت توزيع و انتقال آب نيز به صورت گروهي و تحت نظارت صاحب منصباني قرار داشته است؛ مديريت مصرف و استفاده از آب نيز بسته به نظر بهره برداران، جمعي يا انفرادي بوده است. يافته ها نشان مي دهند كه نظام هاي پيچيده و تكامل يافته اي در زمينه آبياري و چگونگي استفاده از آن در طول تاريخ در ايران شكل گرفته كه در نهايت در دوره جديد، با توجه به تغييراتي كه در جامعه روستايي ايران بعد از اصلاحات ارضي و انقلاب اسلامي اتفاق افتاده است، سيستم هاي سنتي توليد كشاورزي همانند بنه به هم خورده و مديريت مالكان ملغي و نظام هاي آبياري نيز دچار تغييراتي شد. اين تغيير شامل بوجود آمدن «گروه هاي هم آب» در بين زارعان و روستاييان مي شد كه نظام ها و قواعد قبلي تقسيم آب در ده را در قالبي جديد سازماندهي كرده و براي استفاده بهينه از آب، و آبياري بهتر زمين هاي كشاورزي، دست به تعاون و همكاري ميان خود زدند.
|
