تيرما سيزه شو بازمانده جشن تيرگان است كه از دوره هند و ايراني در ميان بوميان شمال شرقي ايران برگزار مي شده و اكنون نيز در نقاطي از شمال ايران، به ويژه توسط كوه نشينان مازندران در 13 آبان هر سال برپا مي شود. مورخان قديم با تكيه بر روايت بيروني در آثار الباقيه، براي جشن تيرگان دو مناسبت ذكر كرده اند: 1- تيراندازي آرش كمانگير؛ 2- مبارزه با خشكسالي و باران خواهي. پژوهندگان متاخر خاستگاه اين جشن آريايي را در اسطوره آرش، كشت و طلب باران، هم زمان با طلوع ستاره تيشتر، دانسته اند.
فرضيه اساسي مقاله حاضر آن است كه اين جشن پيوندي ريشه اي با اسطوره آرش ندارد، بلكه خاستگاه آن جنبه آييني اسطوره تيشتر، ستاره و ايزد باران است، مطابق اين اسطوره هند و ايراني، تيشتريه اوستايي، همتاي تيشيه ودايي، با ديو خشكي مي جنگد، بر او غلبه مي يابد و آب ها را آزاد كرده، در جهان مي پراكند. بن مايه باروري و باران خواهي در تابستان چندان اهميت داشته كه اسطوره تيشتر در نزد هند و ايرانيان كاركردي آييني يافته است و اهميتش طبعا بيش از اسطوره آرش بوده است. اما چگونه اين جشن تابستانه در شمال ايران به پاييز مي رسد، خود موضوع ديگر اين جستار است.
کليدواژگان: آرش كمانگير ، اپوش ديو ، تير ، تيرگان ، تيرما سيزه شو ، تيشتر ، تيشتر پشت