درباره چگونگي شكل گيري و تحول معماري مزارها در جهان اسلام تا كنون چند فرضيه ارائه شده كه خاستگاه شكل مزارها را به اقوام يا سرزمين هايي خارج از ايران نسبت داده اند؛ و به نظر مي رسد كه در اين زمينه هنوز پژوهش هاي كافي توسط پژوهش گران ايراني صورت نگرفته است. هدف از اين پژوهش بررسي چند فرضيه مطرح در اين زمينه و نقد و بررسي آن و ارائه فرضيه اي جديد در اين زمينه و همچنين بررسي چگونگي شكل گيري انواع فضاهاي معماري مزارها در ايران است. پرسش هاي اصلي اين پژوهش به اين شرح هستند: 1- خاستگاه و الگوي شكل گيري مزارها كجا و چه بوده است؟ 2- روند تحول معماري مزارها در ايران چگونه بوده است؟ فرضيه مطرح شده در اين پژوهش يان اس كه: چهار طاقي ها موجب شكل گيري مزارهاي گنبد خانه اي و سپس انواع ديگر آرامگاه ها در ايران و جهان اسلام شد. چارچوب نظري اين پژوهش بر اين ديدگاه متكي است كه فضاي معماري به شمار مي آيند كه پديده هاي آييني و فرهنگي در چگونگي شكل گيري آنها بسيار موثر بوده اند. در اين پژوهش از روش تحقيق تاريخي- تفسيري استفاده شده و گردآوري داده ها به صورت اسنادي بودهاست، هرچند كه فرايند پژوهش به تجربيات ميداني و مشاهدات پژوهش گر از بسياري مزارهاي واقع در ايران نيز استوار مي باشد. نتايج يان تحقيق نشان مي دهد كه نخستين مزارهاي طراحي شده و با شكوه كه هنوز ساختمان آنها باقي مانده، در ايران طراحي و ساخته شده و شكل آنها از چهارتاقي ها و در دوره بعد از گنبدهاي مخروطي شكل ايراني ناشي شده است.
